Deze tekst is afkomstig uit een serie essays over zingeving. Hier lees je het eerste essay.
Je kent het misschien wel. Dat gevoel alsof het nooit genoeg is. Je hebt gewerkt en daar moet het altijd weer beter. Je verdrinkt in de verbeteringsprojecten en persoonlijke ontwikkel doelen. Het moet altijd vooruit. Het moet altijd beter.
Je hebt gestudeerd en je moet jezelf alsmaar blijven ontwikkelen. Jouw lichaam en geest geven signalen van vermoeidheid en uitputting af en je vraagt jouzelf af ‘wanneer is het nou eigenlijk genoeg?’. Je ploft op de bank en voelt een klein vetlaagje over jouw buik zitten. Je moet gaan sporten maar je hebt de puf er niet voor. Toch ga je. Tegenalle tegenzin, want iedereen doet het. Bezweet en nog verder vermoeid kom je thuis. Je scrolt even door de velden van Social Media en ziet daar de perfectie van het bestaan. Prachtige esthetische etentjes, feestjes die onvergetelijk lijken, en relaties alsof ze regelrecht uit een rom-com zijn gekomen. Tussen de perfectie hoor je dan ook weer stemmen van bitcoin-bro’s die beweren dat succes een mind-set is en dat je met koude douches, uit context getrokken quoteringen en een wekker die om 5 uur in de ochtend gaat, zodat jij de beste versie van jouzelf kan vinden en kan gaan rentenieren op Bali. Je weet donders goed dat het allemaal maar een façade is, maar toch, is er iets diep van binnen dat toch dat zaadje van twijfel vormt, een trigger voor ongenadige reflectie en een onvermijdelijke conclusie dat jouw leven niet goed genoeg is. Het voelt alsof je in een race zit waar je altijd in achter loopt.
Je kan van alles maar doet zo weinig.
En je geeft jouzelf de schuld.
Deze tekst wil ik wijden aan dat gevoel. Samen met jou wil ik bekijken wat dat gevoel nou precies inhoudt en wat we er tegen aan kunnen doen, want die stem die ons alsmaar probeert te overtuigen dat het nooit genoeg is blijft ons ongelukkig maken en ironisch genoeg, ons tegen te houden. Het houdt ons gevangen in onzekerheden en angsten zodat we juist niet die versie van onszelf kunnen vinden. Ik wil je juist gaan wijs maken dat die beste versie van jouzelf juist in luiheid zit. Dus pak een zak chips, trek een joggingsbroek aan, steek jouw hand er in en lees met luiheid deze tekst traag en lui.
Ik schrijf te weinig. Ik bouw te weinig aan mijn toekomst. Als ik maar meer moeite erin stopte had ik al zoveel verder kunnen zijn. Ik zie mijn ouders te weinig want ook zij worden ouder en het is maar de vraag wanneer hun wekker des levens af gaat. Sporten zou ook meer mogen en soms vrees ik dat vriendschappen verwateren omdat ik er te weinig tijd voor heb. Er zijn zoveel hobby’s die ik nog wil ontdekken maar mijzelf niet kan toe zetten. Zoveel boeken die nog gelezen moeten worden. Zoveel dat nog geleerd moet worden. De liefde moet nog gevierd worden. En daar moet ook aan gewerkt worden. De lijst van een modern mens staat al snel vol. Van professionele en sociale verplichtingen naar individuele eisen. Soms lijkt het leven een grote to do lijst met het idee dat er aan het einde rust komt. Maar dat einde komt nooit. Het is eindeloos. Er is altijd wat te doen.
Een groot woord hierin is het woord kunnen. In de moderne vrije Nederlandse samenleving kunnen wij van alles. Het zijn wij die uiteindelijk de keuze gaan maken om het juist te gaan doen. Er is geen overheid die ons gaat dwingen om drie keer per week naar de sportschool te gaan en ons lichaam te beeldhouwen in de reflectie van een Griekse god. Als volwassene in deze wereld hebben wij een overvloed aan keuzes. Een zee van mogelijkheden waarin we enkel maar hoeven te kiezen. We groeien op met het idee dat we allemaal astronaut kunnen worden, zolang we er maar hard genoeg voor werken. Want als je hard genoeg werkt, dan kan alles. Kortom, wij zijn de sturende factor in ons leven, op zich wel een open deur toch? Wij zijn de baas, de leider, de kapitein die het schip stuurt. Als wij besluiten dat wij een richting op willen, dan gaan wij die richting op.
De tegenpool van kunnen is moeten. Volgens de Koreaanse filosoof Byung-Chul Han hadden wij vroeger maatschappijen waar moeten overheerste. Stel je voor, je groeit op als kind van een schoenmaker. Jouw ouders zijn schoenmakers, jouw overgroot ouders waren schoenmaken en voor decennia werd het vak uitgevoerd door jouw familie. De kans is groot dat jouw ouders je opvoeden met het idee dat je schoenmaker zal worden en het familie ambacht voort zal zetten. Vanuit de buitenwereld zal worden verwacht dat jij schoenmaker zal worden en het familie zaakje voort zal zetten, wat uiteindelijk voor zal zorgen dat jij ook zo het vak in rolt. De druk, de implicaties van dit komen niet van jouzelf maar van de buitenwereld. In dit voorbeeld zit er zelf nog enige vrijheid. Je kan altijd nog tegen alle verwachtingen in gaan, op de ambacht spugen en ervoor kiezen om ballet danser te worden. In de oude Soviet Unie had je die keuze niet eens, daar bepaalde de staat wat je zou gaan doen. Daar was het moeten absoluut. Er was geen keus. Er was geen kunnen.
Denk nu even terug aan jouw eigen jeugd. Wat wilde jij vroeger worden? Waarschijnlijk heb je meerdere antwoorden hier op. Maar tegelijkertijd zal je ook wel opvallen dat je iets totaal anders doet of naar onderweg bent dan dat je vroeger als kind wilde doen. En daar ligt de kracht van het kunnen. Er is een verschuiving geweest in ons idee hoe we moeten leven in de maatschappij. Waar voorheen het opvoeden en opgroeien in moeten werd uitgedrukt is dat langzaam gewijzigd in kunnen doen. Het lijkt op de oppervlakte maar een verwaarloosbare verandering in de verwoording wat in essentie bijna hetzelfde zegt, maar toch zit er een enorm verschil in de onderliggende implicaties.
Terug naar de huidige tijd, elk kind wordt over het algemeen opgevoed dat ze alles kunnen, ze hoeven het maar te willen en er hard voor te werken en dan kan elke droom werkelijkheid worden. Het enige limiet is jouw eigen wilskracht en fantasie. Succes ligt volledig in jouw invloedssfeer. Als het je lukt dan komt het door jouw harde werken en doorzettingsvermogen maar wat vaak niet wordt besproken maar toch veel vaker gebeurt is dat het niet lukt. Je kent het gevoel wellicht wel. Je schaamt je. Veroordeelt jouzelf dat je harder had moeten werken. Nachten had moeten doorhalen. Alles in jouw leven moeten laten vallen voor dat doel. Maar dan blijft de vraag of het überhaupt was gelukt.
Het verschil in moeten en kunnen ligt er volledig in waar de druk en verwachtingen vandaan komt. Moeten is extern. Het komt van buitenaf, van de ouders, impliciet van de maatschappij of zelfs de overheid. Kunnen daarentegen intern. Jij moet kiezen en ervoor gaan. In het geval van kunnen ben je in dat geval zowel de meester als de slaaf. Met kunnen straft de maatschappij jou niet maar jij straft jouzelf. In jouw gedachtes haal jij jezelf naar beneden, je bent niet genoeg, je bent lui, je bent niets waard. Andere lukt het wel maar jou niet, het moet wel jouw schuld zijn. Kortom, de vrijheid om dingen te doen is zowel een ketting als een zweep. We houden ons alsmaar in het gareel om de anderen bij te houden waarvan we aannemen dat het ze allemaal makkelijker afgaat. Er is een reden dat burn-outs en depressies als paddenstoelen uit de grond springen in deze tijd want met kunnen is het nooit genoeg. Het moet altijd beter. Er is altijd wat anders wat nog gedaan kan worden.
De vraag is dan natuurlijk hoe creëer je zingeving als je altijd het idee hebt dat je een deadline aan het achtervolgen bent. Het antwoord daarop is simpel en complex. Het zou naïef zijn om te zeggen om die to do lijst in de prullenbak weg te gooien en in de fik te steken want laten we eerlijk zijn, onze levens komen eenmaal met verplichtingen en zaken die moeten worden afgerond. Wat we wel kunnen doen is een derde optie toevoegen aan moeten en kunnen, namelijk willen. Sommige zaken we simpelweg niet willen doen maar onszelf verplichten om het te doen. Laat het een kinderlijke fantasie zijn of een onterechte aanname dat de wereld het van jou verwacht. Tegelijkertijd zit er in willen in intrinsieke motivatie. Er zit een drijfveer in jou om het te doen. Iets willen doen is iets doelmatigs doen. Je bevredigd daarmee een behoefte, een wens of een fantasie. Je moet werken, want je moet nou eenmaal het huis betalen, maar je hebt keuze in hoe je dat werk invult, daar zit het kunnen in verstopt. En willen heerst daar boven. Daar zingt jouw behoefte in de mooiste hymne die je zal horen. Een lofzang voor jouw passies en jouw identiteit. Als je duidelijk hebt wat je wilt, dan heb je het grootste gedeelte van de strijd al gevochten. Kortom, het zwaard van de strijd naar zingeving heeft twee kanten. Namelijk jouzelf weten te bevrijden van het moeten en kunnen maar tegelijkertijd ook achterhalen wat je wil. Maar hoe doe je dat laatste?
Iets wat wij in deze tijd zijn vergeten is de kracht van verveling. Het naar de muur staren zonder enige vorm van entertainment. Met jouw ogen maar rond dwalen opzoek naar een druppel van vermaak. In de tijden van streaming diensten, legio van videogames en contact dat geen eind tijd kent zijn we niet meer gewend om te vervelen. Als we lopen, luisteren we naar muziek of podcasts. Natuurwandelingen worden nog maar zelden gehoord door het gezang van de vogels en het geritsel van de bladeren. De kracht van verveling zit het er in dat het volledig uit de klauwen van het moeten en kunnen is. Jouw gedachten dwalen letterlijk zonder doel, zonder richting. Jouw gedachten simpelweg zijn, zonder dat daar een geforceerde richting aan wordt gegeven. In verveling laten we perfectie los. Het maakt niet uit wat de uitkomst is.
Wees geen meester meer voor jouzelf. Bevrijd jouzelf van jouw eigen tirannie en verlos jezelf van de ketting die jou een slaaf maakt.
Vind de rust in het niets doen. Ook dat moet oké zijn. Gooi die benen omhoog. Drink een biertje. Geniet van de zon. Laat de productie even los, want er moet meer in het leven zijn dan productie maken. Lees, ervaar kunst, lach en huil in waanzin. Zit op een terras in jouw eentje, drink zwarte koffie en staar naar de mensen om je heen. Bekijk ze. Luister mee met de gesprekken. Voel de wereld en het leven in de straten tijdens het ronddwalen. Lees eventjes zonder plan. Zonder lijst, maar op impuls.
Uiteindelijk is de reden dat we een zinnig leven willen hebben het feit dat het ooit op een dag stopt. De ironie is daarom dat we onszelf vastketenen aan carrières en levensstijlen die ons regelmatig diep ongelukkig maken. We spenderen teveel tijd en moeite om na te gaan wat de wereld van ons verwacht in plaats van wat wij willen doen. We hebben tijd, maar we beseffen niet dat we ook meester zijn in hoe wij deze willen besteden.
Dus verveel je na deze tekst.
Staar in het niets.
Ervaar de stilte.
En doe eventjes… niets.
———————————————————————————————————————-
Ontvang elk verhaal elke week via What’s App met een losstaande tekst. Gebruik deze link om je aan te melden.
Je vindt mij voortaan ook op TikTok. Met spraak, muziek, beeld en woorden. Ga voor de dopamine.
Wil je in de tussentijd meer lezen? Check dan Kyra’s Adventures, een van de essays die ik onlangs heb gepubliceerd of lees het eerste deel van La speranza è l’ultima a morire. Liever geen verhaal, check dan het archief Losse Woorden of luister de playlist die speciaal voor Bob’s Adventures is opgesteld.
Foto door: Troy Freyee